آیا خروج از جهنم ممکن است؟

جهنم جایگاه معصیت پیشگان و خدا گریزان است که از رحمت خدا دور شده و در آتش خشم خداوند مآوا گزیدند. قرآن کریم از اهل جهنم بسیار سخن رانده و به شیوه ای انذار گونه حال بد ایشان را وصف نموده و از رفتارهایی که چنین سرانجام وحشتناکی دارد بر حذر داشته است تا آنجا که حجتی بر اهل معصیت باقی نمانده تا آن را دستاویز خود برای رهایی از دوزخ قرار دهند.
آیا خروج از دوزخ ممکن است؟

حال جای این پرسش است آیا ممکن است کسی قدم به دوزخ گذارد آنگاه پس از زمانی, در رحمت خدا به روی او گشوده شود و از عذاب سخت الهی جان به در برد؟
در پاسخ باید گفت: آری ممکن است؛ قرآن کریم می فرماید ‌(خالِدِینَ فِیها ما دامَتِ السَّماواتُ وَ الْأَرْضُ إِلَّا ما شاءَ رَبُّکَ…)(1) و در آن آتش ابدى و جاوید هستند تا وقتى که آسمانها و زمین باقى مى‏ باشند مگر آنکه اراده حق بر نجاتشان تعلق بگیر. امام صادق ع در تفسیراین آیه شریفه فرمودند: (هذه فی الذین یخرجون من النار)(2) یعنی این آیه در مورد کسانی است که از آتش خارج خواهند شد.
چه کسانی از آتش جهنم خارج می شوند؟

خروج از دوزخ ممکن است اما چه کسانی از عذاب نجات خواهند یافت؟
آشکار است آنها که قرآن حکم خلود شان را امضا نموده است امیدی به نجات ندارند. چگونه آن کس که از در دشمنی و تکذیب با خدا در آمده و عمری را با انکار پروردگار خود و آزار رسولانش زیسته و آتشی سخت برای خود فراهم آورده توان خروج از عذاب دارد؟ در حالیکه قرآن کریم می فرماید:(وَالَّذِینَ کَفَرواْ وَکَذَّبُواْ بِآیَاتِنَا أُولَـئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ(3)و آنان که کافر شدند و تکذیب آیات ما کردند اهل دوزخند و در آن آتش همیشه معذب خواهند بود.
قرآن کریم در آیات فراوان جاودانگان در آتش را به خوبی معرفی نموده است. اما گاهی در گوشه و کنار قرآن می توان رد پای کسانی را یافت که هنوز روزنه ی امیدی به نجات دارند. این افراد چه کسانی هستند و چه چیز موجب نجات ایشان شده است؟ پاسخ را ابتدا از قرآن می جوییم سپس شواهدی از روایات بیان خواهیم نمود.
عهد خدا نجات بخش مجرمان

قرآن کریم می فرماید: (وَ قالُوا لَنْ تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَیَّاماً مَعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِنْدَ اللَّهِ عَهْد…)(4) ، گفتند: آتش دوزخ جز چند روزى بما نمى‏ رسد، بگو مگر شما از خدا عهد گرفته بودید) از این آیه بر می آید اگر کسی با خداوند عهدی داشته باشد چه بسا پس از زمانی لباس عذاب را از تن در آورد.
این پیام را می توان از آیات دیگر قرآن نیز فهمید. آنجا که می فرماید: (یَوْمَ نَحْشُرُ الْمُتَّقینَ إِلَى الرَّحْمنِ وَفْداً وَ نَسُوقُ الْمُجْرِمینَ إِلى‏ جَهَنَّمَ وِرْداً لا یَمْلِکُونَ الشَّفاعَةَ إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْداً)(5) بر اساس این آیات برخی از کسانی که خداوند ایشان را مجرم نامیده با خداوند عهدی دارند که سرانجام همین عهد ایشان را مشمول شفاعت شفیعان خواهد کرد و از میان مجرمان خارج خواهد نمود.
آن عهد کدام است؟

در آیاتی دیگر قرآن می فرماید: (إِنَّهُ مَنْ یَأْتِ رَبَّهُ مُجْرِماً فَإِنَّ لَهُ جَهَنَّمَ لا یَمُوتُ فیها وَ لا یَحْیى وَ مَنْ یَأْتِهِ مُؤْمِناً قَدْ عَمِلَ الصَّالِحاتِ فَأُولئِکَ لَهُمُ الدَّرَجاتُ الْعُلى)(6) هرآینه هر کس که گنهکار نزد پروردگارش بیاید، جهنم جایگاه اوست که در آنجا نه مى ‏میرد و نه زندگى مى ‏کند. و آنان که با ایمان نزد او آیند و کارهاى شایسته کنند، صاحب درجاتى بلند باشند
از این آیه بر مى ‏آید: آن کس که مؤمن باشد اما عمل صالحی در طومارش نداشته باشد نیز در زمره مجرمان خواهد بود. پس مجرمین دو طائفه‏ اند، یکى آنکه نه ایمان آورده، و نه عمل صالح کرده ‏اند، و دوم کسانى که ایمان آورده‏ اند، ولى عمل صالح نکرده ‏اند.
بنابراین یک طائفه از مجرمین مردمانیند که بر دین حق بوده‏ اند، ولی عمل صالح نکرده‏ اند، و این همان کسى است که جمله: (إِلاَّ مَنِ اتَّخَذَ عِنْدَ الرَّحْمنِ عَهْد)، در باره‏ اش تطبیق مى‏ کند(7).
بنابراین آن عهد ایمان است.
بر این اساس کسی که با ایمان از دنیا رود اما عمل صالحی در توشه نداشته باشد بسان مجرمان در عذاب الهی خواهد بود و پس از زمانی به شفاعت شفیعان از عذاب الهی نجات یافته و به واسطه ایمان اندکش جایگاهی در بهشت پیدا خواهد نمود.
روایاتی در مورد خروج از جهنم

آنچه از آیات قرآن استفاده نمودیم در روایات فراوانی از اهل بیت ع به چشم می خورد. ( مُذْنِبُو أَهْلِ‏ التَّوْحِیدِ لَا یَخْلُدُونَ فِی النَّارِ وَ یَخْرُجُونَ مِنْهَا وَ الشَّفَاعَةُ جَائِزَةٌ لَهُمْ)(8) خداپرستان گناهکار در آتش جاودانه نیستند و با شفاعت از آن خارج خواهند شد.
در روایت دیگر امام باقرع فرمودند: (إِنَّ الْکُفَّارَ وَ الْمُشْرِکِینَ یَرَوْنَ أَهْلَ التَّوْحِیدِ فِی النَّارِ فَیَقُولُونَ مَا نَرَى تَوْحِیدَکُمْ أَغْنَى عَنْکُمْ شَیْئاً وَ مَا أَنْتُمْ وَ نَحْنُ إِلَّا سَوَاءً قَالَ فَیَأْنَفُ لَهُمُ الرَّبُّ عَزَّ وَ جَلَّ فَیَقُولُ لِلْمَلَائِکَةِ اشْفَعُوا فَیَشْفَعُونَ لِمَنْ شَاءَ اللَّهُ وَ یَقُولُ لِلْمُؤْمِنِینَ مِثْلَ ذَلِکَ ُ(9)… «حُمران‌ بن‌ أعْیَن‌ گوید: من‌ از حضرت‌ باقر علیه‌ السّلام‌ شنیدم‌ که‌ می‌فرمود: چون‌ مشرکان‌ و کافران‌، أهل‌ توحید و مؤمنان‌ را روز قیامت‌ در آتش‌ ببینند، می‌گویند: ما نمی‌بینیم‌ که‌ این‌ ایمان‌ و توحید دستی‌ از شما گرفته‌ باشد و شما را بی‌نیاز کرده‌ باشد! و ما و شما هر دو مساوی‌ هستیم‌!
حضرت‌ ربّ عزّ وجلّ این‌ سخن‌ را دربارۀ مؤمنان‌ نمی‌پسندد و به‌ فرشتگان‌ می‌گوید: شفاعت‌ کنید! آنقدر شفاعت‌ می‌کنند که‌ خدا بخواهد. و به‌ مؤمنان‌ می‌گوید: شفاعت‌ کنید! و آنقدر شفاعت‌ می‌کنند که‌ خدا بخواهد.

پی نوشت:

(1)هود/107.

(2)البرهان فی تفسیر القرآن، ج‏3، ص: 133

(3)بقره/39

(4)بقره/80.

(5)مریم/85-87

(6)طه/74و75

(7)ترجمه المیزان، ج‏1، ص: 259

(8)عیون أخبار الرضا علیه ال